Kaynağında ayrılmış ve ayrı toplanmış insan idrarının tarımsal alanlarda gübre olarak kullanılması son yıllarda önem kazanmıştır. Evsel atıksu içinde hacimsel olarak %1’in altında bulunmasına rağmen, evsel atıksudaki azotun %80’i ve fosforun %60’ı idrardan gelmektedir. İdrarın kaynağında ayrılması ve depolanarak tarımsal alanlara uygulanması yararlı bir sistem gibi görünse de sistemin bir takım zorlukları ve riskleri mevcuttur. Bu çalışmada öncelikle idrar kompozisyonunun depolama süresince değişimi incelenmiş, daha sonra idrarın kaynağında ayrılması, depolanması ve tarımsal alanlara uygulanması sırasında karşılaşılan zorlukları azaltmak için idrardaki NH₃-N ve PO₄^3--P, magnezyum amonyum fosfat hekzahidrat (MAF) formuna dönüştürülmüştür. 4/1 oranında seyrelmiş olan idrardaki NH₃-N molar konsantrasyonu 6 haftalık depolama süresi sonunda 0.009’dan 0.08 mol/l’ye yükselmiştir. pH 9.5 ve 10’da gerçekleştirilen çöktürme reaksiyonlarında idrardaki NH₃-N’unun %87’sinin reaksiyonda yer aldığı saptanmıştır. Minimum MAF çözünürlüğünün gerçekleştiği pH olan pH 10.7’de ise NH₃-N geri kazanımı %85.8’e düşmüş, buna karşılık PO₄^3--P ve Mg’un geri kazanılma yüzdeleri sabit kalmıştır (sırasıyla %99.3 ve %99.7). Ayrıca, reaksiyona giren  NH₃-N, PO₄^3--P ve Mg’un başlangıç molar konsantrasyon oranlarının reaksiyon verimini etkilediği, magnezyumun molar konsantrasyonunun diğer reaktanlara kıyasla fazla olması durumunda NH₃-N ve PO₄^3--P geri kazanımının arttığı saptanmıştır. İdrardaki NH₃-N’un başlangıç konsantrasyonunun diğer reaktanlara göre fazla olması durumunda elde edilen çökeltinin MAF açısından daha saf olduğu görülmüştür. Elde edilen tüm katı fazlar kristal MAF olarak tanımlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: İdrar, NH₃-N geri kazanımı, Magnezyum amonyum fosfat hekzahidrat.