Ulaştırma türü seçiminde esnek hesaplama yöntemleri
Özet
İnsan davranışının matematik modellemesinin geldiği son aşama, insanı bitmek tükenmek bilmeyen ve tatminini ençoklayacak şekilde davranan bireyler olarak tanımlamasıdır. Bu tanıma göre geliştirilen ekonomik seçim modelleri, yararı en çok olan seçeneğin seçileceğini öngörür. Bu, ekonomide yarar teorisi olarak anılır. Seçim modelleri deterministik ve rastgele yarar modelleri olarak ikiye ayrılır. Deterministik yarar modelleri(DYM); basitçe, kullanıcı ve kullanıcıya sunulan seçenekelere ait özelliklerin bileşimini gösteren bir fonksiyona göre en büyük yararı üreten seçeneğin kullanıcı tarafından seçileceğini öngören modellerdir. Rastgele yarar modelleri (RYM) ise; deterministik yarar teorisine rastgele bir hata teriminin eklendiği modellerdir. Bugün ulaştırma türü seçiminin modellemesinde, en çok kullanılan modeller RYM’nin bir türü olan logit modellerdir. Gerek RYM gerekse onun alt türleri olan modeller istatistik modellerdir ve varsayımlarına uygun olmayan koşullarda bunların tahmin başarımları oldukça düşer. Esnek hesaplama modelleri olan yapay sinir ağları (YSA), bulanık mantık (BM) ve genetik algoritmalar (GA) kullanılarak, geleneksel tür seçimi modellerinin başarısız olduğu gözlemlerle, daha yüksek tahmin başarımları elde edilebilir. Bu çalışmada, Eskişehir orta gelir grubu için geleneksel (logit model) ve esnek hesaplama yöntemleri (YSA, BM ve Sinir-Bulanık) kullanılarak geliştirilmiş ulaştırma türü seçim modelleri incelenmiş ve başarımları karşılaştırılmıştır. Özellikle Sinir-bulanık modeller, diğer bulanık modellere göre daha iyi tahminler yapmıştır. Ayrıca, logit modelin esnek modellere göre düşük örnekleme düzeylerinde daha başarısız tahminler yaptığı görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Ulaştırma türü seçimi, yarar teorisi, logit model, esnek hesaplama, yapay sinir ağları, bulanık mantık.
Tam Metin: PDF