Yeraltı kaya yapısı yerkabuğu içinde herhangi bir boşluğun açılmasından sonra bu boşluğu çevreleyen ana kayadan oluşan, mühendislik açısından yeterli ve güvenli taşıyıcı sistemlerdir. Kayanın açım sırasında karşılaşılan niteliklerinin saptanması ve değişimlerinin sürekli olarak izlenmesi yeraltı kaya yapısının denetim çalışmalarını, önlem alınmasını gerektiren durumlarda izlenmesi gereken yöntem ve işlemlerin belirlenmesi ise yönlendirme çalışmalarını oluşturmaktadır. Denetim çalışmaları kapsamında ayrıntılı mühendislik jeolojisi ve geoteknik araştırmalar yapılmaktadır. Yapım sırasında sağlanan çok sayıda veri birbirleri ile ilişkilendirilerek incelenmek zorundadır. Uzmanlık ve titiz çalışma gerektiren denetim çalışmaları yapılmadığında ise tünelde deplasmanlarla karşılaşılabilmekte, göçükler olabilmektedir. Uzman sistemler en genel anlamıyla insanın düşünme yöntemini ve mantığını taklit eden bilgisayar programlarıdır. Yeraltı kaya yapılarının denetimi ve yönlendirilmesi çalışmaları sırasında kullanılacak bir uzman sistem yüzlerce verinin arşivlenmesini sağlayacak, verileri birbirleri ile ilişkilendirecek ve deplasmanları her ölçüm noktası için sürekli olarak izleyecektir. Yazılım uzman sistemlerinin yapısı gereği bir problem olması durumunda problemin nedenlerini ortaya koyacak ve mühendise çözümü rapor edecektir. Çalışmanın amacı; yeraltı kaya yapılarının denetimi ve yönlendirilmesinde uzman sistemlerin uygulanabilirliğinin incelenmesi, örnek bir uzman sistem için algoritmanın kurulması ve bir uzman sistemin hazırlanmasıdır. Uzman Sistem ile Tünel Analizi (USTA) adı verilen yazılım Karadeniz Sahil Yolu Projesi kapsamında inşa edilen Nefise Akçelik tünelinde ve Sarayköy tünelinde uygulanmış ve uzman sistemin denetim ve yönlendirme çalışmalarındaki başarısı ile sağlayacağı faydalar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Uzman sistem, yeraltı kaya yapısı, tünel, geoteknik, mühendislik jeolojisi.