İTÜDERGİSİ/b, Cilt 4, Sayı 1 (2007)

Yazı Büyüklüğü:  Küçük  Orta  Büyük

Harîrî bin Muhammed'in Kırşehrî Edvar çevirisinde perdeler

Nilgün DOĞRUSÖZ, Ş.Şehvar BEŞİROĞLU, Recep USLU

Özet


Türk müziği tarihi yazılı kaynaklarında, müzik teorisinin nasıl olduğu konusundaki ipuçları, makam ve usullerin dairelerle anlatıldığı "kitâb-ı edvâr" (daireler kitabı) denilen kitaplarda gizlidir. Ayrıca bu kitapların bazılarından yazıldığı dönemin müzik teorisi ve hatta uygulaması hakkında bilgiler edinmekteyiz.  Bu makalede, 15. yy edvar kitaplarından biri olan, Paris Bibliotheque Nationale Suppl. Turc, 1424 numarada kayıtlı, Mart 1469 tarihinde Harîrî bin Muhammed tarafından Türkçe’ye çevrilmiş olan Kırşehrî Edvârı konu edilmektedir. Eserin aslı, Nizameddin oğlu Mevlevi Yusuf Kırşehrî tarafından 1411 yılında Farsça yazılmıştır ve bugün nerede olduğu bilinmemektedir. Müzik teorisi tarihi bakımından Kırşehrî edvarının, Anadolu edvarları arasında ilk yazılan eser olduğu kabul edilmektedir. Eserde dua ve eserin  yazılma nedeni, musikinin değerli bir ilim oluşu ve bunun ispatı amacına yönelik deve hikâyesi, makam ve makamla ilgili unsurlar (12 makam, 7 agaze, 4 şube ve bunların 12 burç, 7 gökcismi, 4 ana unsur ile olan ilişkileri, terkipler), usuller, müzik türleri, günün saati ve insan fizyonomisine göre icra edilmesi gereken makamlar ve ilgili unsurlarının etkileri ve çalgı düzenleri konuları yer almaktadır. Bu makalenin amacı,  kitap hakkında verilen genel bilgilerden sonra sazların düzenleri makam, avaze, şube ve terkiplerin anlatımlarını inceleyerek perdeler konusu üzerinde bir değerlendirme yapmaktır. Bu değerlendirme yapılırken, 15.yy’ın edvar yazarlarından Hızır bin Abdullah’ın Kitabü’l Edvar’ı (1441), Kadızade Mehmet Tirevî’nin Risale-i musiki’si (1492) ve Seydi’nin El matla fi beyani’l-edvar ve’l makamat (1504) adlı eserleri de incelenerek metinler arası bir ilişki kurulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, perde terimi tanımlanarak toplam on dokuz perde açıklanmıştır. Perdeler konusunda elde edilen bilgiler de günümüz müzik teorisi ile ilişkilendirilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Müzik teorisi, Türk Müziği, Edvar kitapları, perdeler.


Tam Metin: PDF