İlk versiyonu 1942 ile 1945 arasında, ağabeyi Ekrem Reşit’in librettosu üzerine üç yılda bestelenmiş olan Çelebi üzerinde Cemal Reşit Rey otuz yıldan fazla çalışmış ve eserin ikinci ve son versiyonunun orkestra partisyonunu 1973’te, piyano-şan partisyonunu ise 1975’te tamamlamıştır. 1978-80 arasında Ankara Devlet Operası tarafından satın alınan opera, sonraki yıllarda bazı bölümlerinin icrası için eserin İstanbul’a yollanıp iadesi sürecinde kaybolmuştur. Yaklaşık yirmi sene kayıp olarak bilinen Çelebi Eylül 2005’te Ankara Devlet Operası’nın arşivinde bulunmuştu. Rey kardeşlerin librettist ve kompozitör olarak yaratmış oldukları Çelebi’nin Türk ve evrensel opera sanatındaki yeri, eserin besteleniş süreci ile analizi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Eserin bulunuşunun ardından on aylık bir çalışma sonucunda yaklaşık dokuzyüz sayfa orkestra partisi yazılarak eserin eksik olan materiyelinin tamamlanması ile opera dünya prömiyerine hazır hale gelmiş bulunmaktadır. Çelebi operasının Cemal Reşit Rey’in renkli ve engin iç dünyasının bir uzantısı olduğunu ifade etmek mümkündür. Eser, Osmanlı tarihinin en parlak dönemi olan Lâle Devri’nde geçmesi dolayısıyla tarihi bir önem taşır. Bestecinin uyguladığı halk müziğinin stilize bir biçimde işlenişi, 20. yüzyılın ulusalcılık akımları bünyesinde benimsenmiş olan prensipler arasında idi. Çelebi opera tarihinde birçok önemli örneği bulunan, bir sanatçının yaşamını konu alan bir operadır. Aynı zamanda Osmanlı sosyal yaşantısının bir panoramasını gözler önüne sermekte olan opera, aşk, sadakat ve aile gibi manevi değerlerin taşıdığı derin anlamlar üzerinde düşünülmesi gereken mesajları içermektedir.

Anahtar Kelimeler: Cemal Reşit Rey’in Çelebi operası, Türk opera sanatı, kayıp olan operanın bulunup tamamlanarak dünya prömiyerine hazırlanması.