Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat’ın ilanından önce gayrimüslimler belli kısıtlamalara göre yapı inşa edebilmekteydiler.  Tanzimat’ın getirdiği eşitlik ilkesinin bu kısıtlamaları kaldırması, gayrimüslimlere ait yapıların inşa faaliyetlerini de arttırmıştır. 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İzmit nüfusu içerisinde sayıları çoğalan gayrimüslimlere ait gerek sivil gerekse sosyal yapılar, kentteki yapı repertuarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu makalede İzmit’teki gayrimüslimlere ait geleneksel yapıların Tanzimat sonrasındaki yeniden inşa süreçleri, dönemin koşulları bağlamında ele alınmış, bunlara 19. yüzyılda Osmanlı topraklarında etkili olan misyoner örgütlerce veya kentteki yabancılarca inşa edilen yapılar da dahil edilmiştir.  Bu bağlamda yayınlanmış kaynakların yanı sıra Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Osmanlıca kent haritalarının yardımıyla İzmit’te toplam 10 yapı tespit edilebilmiştir. Yalnızca ikisi günümüzde de mevcut olan bu yapıların geneli, kentte gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadıkları alanlarda inşa edilmiştir. Yalnızca Rumlara ait Pandeleimom Manastırı, kentin 19. yüzyıldaki yerleşim alanı dışında kalmaktadır. Tanzimat dönemi sonrasında İzmit’te gayrimüslimlere ait sosyal yapılarda yapılacak onarım ve yeniden inşa faaliyetlerine ilişkin Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgelerinde özgün projeleri tespit edilen 6 yapının projeleri kentteki yerel mimarlarca hazırlanmıştır. Fakat görsellerini tespit ettiğimiz yapılardan anlaşıldığı üzere, bu projelere uygulama aşamasında her zaman bağlı kalınmamıştır.  19. Yüzyılın sonu ve 1912 yılları arasında yeniden inşa edilen veya projeleri yapılan yapılarda, bu zaman aralığında geçerli olan Neo-Gotik, Neo-Klasik, I. Ulusal Mimari üslupları tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: İzmit, Tanzimat mimarisi, Azınlık yapıları, Misyoner yapıları.