Mimarlık ve resim bütünlüğü açısından Kariye örneği
Özet
Kariye (Khora Manastırı Kilisesi) Bizans sanatı tarihinde ikonografinin irdelenebildiği özel mekanların başında gelmektedir. Bu yapıda, bir yandan mimari kurgunun öğeleri resimlerin yerleştirilme biçimine temel oluşturmuş, diğer yandan da resim konularının niteliği mimari elemanların seçiminde belirleyici olmuştur. Kilisenin nispeten küçük kütlesi içinde, strüktürel gereklilik olmadığı halde çok çeşitli atkı ve örtü biçiminin kullanılması, burada mimariye göre "resim öncelikli" bir bakışı gerektirmektedir. Birçok bölümde yelken tonoz kullanılarak resim dizilerinin bütünlüğü korunmuş, tekil kompozisyonları yerleştirmek için ise kubbe kullanımı yeğlenmiştir. Mimar bağlantılı sahnelerin birlikte sergilenmesini, resimden yola çıkarak ve uygun örtü sistemini seçerek, sağlamış, bölümler arasındaki görsel ilişkiyi de gözetmiştir. Mimarinin, içerisinde serbest şekilde dolaşan kişiyi fiziksel olarak yönlendiren, dolayısıyla da mimariyle doğrudan iç içe etkileşimde bulunan resim sanatı, mimari unsurlarla doğrudan anlamsal ilişkiler içine de girerek etkileşimini sürdürmektedir. Örneğin Meryem’i tapınağa sunulurken ve hemen ardından içeride gösteren sahne tam naos kapısına yerleştirilerek resimle mimarinin birbirini tamamlaması hedeflenmiştir. Kariye içinde ayrıca çeşitli batı dillerindeki sağ ve sol ifadelerinin olumlu ve olumsuz çağrışımlarına paralel olarak da mekanın kuzey ve güney yönleri sağ ve sol, sırasıyla iyi ve kötü olarak benimsenmiş, kıyas gerektiren durumlarda kavramlar/resimler buna göre konumlandırılmıştır. Orta ve Geç dönem Bizans kiliselerinin resim programları için örnek tip kabul edilebilen Kariye'de gerçekleştirilen saptamalar, Bizans kiliselerinde hemen hemen hiçbir sahnenin, hiçbir figürün mimari elemanların yüzeyine rastlantısal biçimde yerleşmediğini kanıtlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Bizans ikonografisi, Kariye, resim, mimari.
Tam Metin: PDF