Bu çalışmanın amacı Türk Devrimi ve devrim mimarlığını dünya tarihi içinde evrensellik bakış açısıyla yeniden değerlendirmektir. Bu değerlendirmede evrensellik kavramı, Türk devrimi, Aydınlanma Devri, Fransız Devrimi karşılaştırması ve mimari araştırma alanı olarak XVIII. yüzyıl Fransız devrim mekânı Paris ve XX. yüzyıl Türk devrim mekânı Ankara kentleri ele alınmıştır. Türk Devrimi ve devrim mimarlığını zaman skalasından bakarak Avrupa’daki gelişmelerle değerlendirmek Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. yüzyıldaki iyileştirme çabalarını Aydınlanma olarak nitelerken Türk Devrimi’ni de temeli olmayan bir modernleşme projesine oturtmaktadır. Evrensellik perspektifinden yapılacak yaklaşım, bu durumu değiştirecektir. Aydınlanma bağımsızlık yolunda insanın ilerlemesi için monarşi, kurumlaşmış din ve metafizikle hesaplaşmıştır. Bu çalışmada, Aydınlanma’nın bu dogmalarla mücadele çerçevesinde tanımladığı evrensellik bir ölçüt olarak devrim mekânlarını değerlendirmekte kullanılmıştır. Fransız ve Türk devrimleri monarşiyi yıkarak cumhuriyeti kurmuş; her iki devrim de yeni bir başkent tasarlamıştır. İki devrim mekânında da yönetsel ve hukuksal binalar inşa edilmiştir. Halkın özgürlüğünü ve ilerlemesini hedef alan bu iki devrim, mimarlık alanında da halk için tasarıma yönelmiştir. Her iki devrim de kendi değer ve kavramlarını kentsel mekâna mimarlık üzerinden yansıtmışlardır. Fransız ve Türk devrim mimarları geleneği ve taklidi reddetmişler, tasarımda işlevsellik, yararcılık ve aklı esas almışlardır. Mimari ürün yaratmada bilimden yararlanma esası teşkil etmiş; biçim, yapım yöntemi ve malzeme alanlarında da devrim gerçekleştirmiştir. Bu sonuçlar Türk Devrimi’ni Aydınlanma’nın tanımladığı evrensellik temelinde Fransız Devrimi ile birleştirmekte; iki devrimin biçimlendirdikleri devrim başkentlerini düşünce, eylem ve mimari ürün boyutlarında ilişkilendirmektedir.

Anahtar Kelimeler: Evrensellik, Aydınlanma, Türk Devrimi, Türk mimarlığı, devrim mimarlığı.